SGK’de neoliberal politikalar emeklilerin pastadaki payı nasıl küçülttü

Hükümet tam bir neoliberal gaddarlıkla emeklilerin pastadaki hissesini küçülttü. SGK’yi şirket üzere yöneterek gelir ve sarfiyatını dengelediler lakin emeklilere ayrılan kaynakları kıstılar. Emekli aylıklarını düşürdüler. Emeklilerin pastadan aldığı hissesi 15 yılda yüzde 43 küçülttüler.

Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) Aralık 2024 bilgileri açıklandı. Böylelikle 2024 yılında SGK’nin ve emeklilerin halini görebildik. SGK yıllık bilgileri bir yandan sigortalı ve emekli sayısındaki gelişimi ortaya koyarken öte yandan kurumun ve emeklinin mali durumunu da gözler önüne seriyor. SGK 2024 datalarını şöyle özetlemek mümkün: SGK’nin mali durumu pek düzgün, emeklinin hali felaket!

SGK’nin kurumsal mali yapısında güzelleşme devam ederken ve SGK’nin “mali açıkları” azalırken emeklinin açıkları giderek büyüyor. Ortalama emekli aylılarının Kişi Başına Gayri Safi Yurtiçi Hasılaya (GSYH) oranı (buna pastadaki hisse diyeceğim) yüzde 33’e düştü. Bu oran emekli aylıklarındaki düşüş felaket başlamadan evvel (2009’da) yüzde 58 idi. Emekli 15 yıl evvel pastadan yüzde 58 hisse alırken 2024’te hissesi yüzde 33’e gerilemiş durumda.

Önce SGK’nin kurumsal mali yapısına bakalım. Bilindiği üzere 2023 yılında yapılan EYT düzenlemesi nedeniyle kurumun mali yapısının bozulduğu. SGK transferlerinin bütçe içindeki hissesinin arttığı, SGK’nin iktisada büyük yük olduğu üzere savlar deverana sokuldu. Bu savları bütçe gerçekleşme datalarından hareketle ele almış ve 17 Şubat 2025’te BirGün’de yayımlanan “Sosyal güvenlikte palavra rüzgarı!” başlıklı yazımda gerçek dışı olduklarını ortaya koymuştum. Bütçeden SGK’ye yapılan toplam transferlerin beş yıl evvel (2019’da) yüzde 19,7 iken 2021, 2022 ve 2023 yıllarında yüzde 13,3 seviyesine gerilediğini ve üstelik EYT yılı olmasına karşın 2023 ve 2024 yıllarında bütçe transferlerinde oransal bir artış olmadığını resmi datalarla ortaya koymuştum. Artık de SGK’nin 2024 yılı datalarından hareketle SGK’nin durumuna bakalım.

SGK’NİN DURUMU İYİ

İddia ettikleri üzere “sosyal güvenlik açıkları” artıyor mu? Kurumun mali yapısı berbata gidiyor mu? SGK dataları aykırısını söylüyor. SGK bilgilerine nazaran 2024 yılında toplam gelirlerin toplam sarfiyatları karşılama oranı yüzde 99,7 olmuş. Bu oran 2002’den bu yana en yüksek seviye. Bu oran 2002’de yüzde 71,5, 2009’da ise yüzde 73,1 imiş! SGK’nin düzenli-kurumsal öngörülebilir sarfiyatları gelirlerini yalnızca 10,3 milyar TL aşmış. Denecektir ki bunun içinde devlet katkısı var. Evet devlet katkısı 2008’den bu yana daima var lakin gelir masraf istikrarı birinci kere bu seviyede gerçekleşiyor.

Öte yandan devlet katkısı hariç prim gelirlerinin emekli aylıkları ve sıhhat masraflarını karşılama oranında da önemli bir düzgünleşme yaşanmış. Örneğin 2002’de prim gelirlerinin emekli aylığı ve sıhhat masraflarını karşılama oranı yüzde 61 iken, bu oran 2009’da 56’ya gerilemiş lakin 2024 yılında yüzde 77 olmuştur. Bu en tartışmasız göstergelerden biridir.

Son olarak SGK’ye yapılan o meşhur bütçe transferlerine bakalım. Sahiden bütçe transferlerinde önemli bir oransal artış var mı? EYT düzenlemesi ve emekli sayısı artışı SGK’ye yapılan bütçe transferlerinin oranını artırmış mı? SGK’ye yapılan bütçe transferleri 2024 yılında yüzde 70’lik artışla 1 trilyon 442 milyar TL’ye yükselmiş. Lakin bunun yalnızca 638 milyarı tertipli devlet katkısından oluşuyor. Geri kalan ölçü içinde patronlara verilen SGK prim takviyeleri, toplumsal güvenliği olmayanların SGK primleri, ek ödemeler, tamamlanan aylıklar için aktarılan kaynak ve SGK’nin değil hükümetin vazifesi olan öbür ödemeler var.

SGK’ye yapılan transferlerin tümü emekli aylıkları ve sıhhat ödemeleri için yapılmıyor. Örneğin 2024 yılında yalnızca patronlara sağlanan SGK prim takviyesi fiyatı 268 milyar liradır. Kamuoyunda bütçeden SGK’ye yapılan transferlerin tamamı emekli aylıkları için harcanıyor üzere bir algı var. Bu yanlışsız değil.

BÜTÇE HİSSESİ DÜŞÜYOR

Bu kayıt ve kuralla bütçeden SGK’ye yapılan transferlerin gelişimine baktığımızda “yükün” artmadığını görüyoruz. Ayrıyeten bütçeden SGK’ye transferler neden “yük” olsun ki. Bunlar toplumsal devletin gereğidir. Konsolide (yani her şey dahil) SGK’ye yapılan bütçe transferlerinin GSYH içindeki toplam hissesi (pastadaki payı) 2024 yılında yüzde 3,32 olmuş. Bu hisse 2009’da 5,23, 2019’da 4,56 seviyesinde imiş. 2023 yılında (EYT yılı) SGK transferlerin pastadaki hissesi yüzde 3,23 olmuş. Kısaca EYT’nin bütçeye büyük yük olduğu ve toplumsal güvenlik transferlerini artırdığı savı SGK’nin kendi dataları ile de çürütülüyor. Ne EYT ne de emekli sayısı artışı yahut aktif-pasif oranının düşmesi üzere kritik faktörler kurumun mali yapısını “olumsuz” etkilemiş, bilakis resmi telaffuzla “açık” ve “yük” olarak tabir edilen oranlar azalmış.

Kısaca SGK yöneticilerine ve hükümete tebrikler! SGK’yi adeta bir şirket üzere yönetmişler. Gelirler, kamu katkısı oransal olarak azalsa da masrafları (emekli ödemeleri ve sıhhat harcamaları) düşük tutarak SGK’nin “mali dengesini” sağlamışlar. Önceliği kurumun “mali sürdürülebilirlik” konusuna vermişler. Kendilerini “şirket yöneticisi” olarak başarılı buluyorum! Lakin ne devlet ne SGK şirket değil ve şirket mantığıyla yönetilemez. O denli olursa felaket olur. Hakikaten o denli oldu.

SGK bu mali performansı nasıl sağladı? Emekli sayısında önemli bir artış oldu, hasebiyle emeklilik ödemeleri arttı. Öte yandan bütçe katkısının da oransal olarak kısıldığını hem bütçe hem de SGK bilgilerinden görüyoruz. Öbür bir sözle emekli sayısı artan dolaysısıyla masraflarının artması gereken bir kurumda kamu katkısı kısılırken “mali iyileşme” nasıl sağlanır? Aslında emekli sayısı artışını göz önüne alacak olursak SGK’nin “mali açığının” daha fazla olması ve kamu katkısının da oransal olarak artması gerekirdi.

Ancak bu türlü olmadı. Hükümetin bu muvaffakiyetinin sırrı şu: Kâfi ki SGK ve bütçe denk olsun emeklinin cebi delik olsa da olur! SGK’nin durumunu denkleştirmek için, SGK’ye aktarılan bütçe kaynaklarını kısmak için faturayı emekliye kestiler. Emekli aylıklarını düşük tutarak SGK bütçesini denkleştirdiler. Emekliye daha az aylık vererek bütçeden toplumsal güvenliğe daha az kaynak ayırdılar. Kısaca emeklilerin yoksullaşması kıymetine SGK’nin durumunu güzelleştirdiler. Daha az bütçe transferi daha az emekli aylığı manasına geliyor.

EMEKLİ %43 KAYBETTİ

Emekli aylıklarının durumu ortada. 2024 yılında yıl ortalaması ve belge bazında emekli aylığı 14.009 lira oldu. Belge aylığı bir emekliye düşen aylığı söz ediyor. Şayet emekli ölmüşse hak sahipleri bu aylığı paylaşıyor. Münasebetiyle bu ölçü dul ve yetimler için çok daha düşük oluyor. Bu kelamını ettiğim aylık ortalama. 2024 yılında en düşük emekli aylığı ise 11 bin 250 TL oldu (yılın birinci yarısı 10 bin TL, ikinci yarısı 12 bin 500 lira). Bunun tamamlama süreciyle buralara geldiğini ve gerçek (kök) aylıkların çok daha düşük olduğunu biliyoruz. En düşük aylıkla ortalama aylığın bu kadar birbirine yaklaşması bir yandan emekli aylıklarının tabana vurduğunu öte yandan ortalarındaki istikrarın ortadan kalktığını gösteriyor.

Emekli aylıklarındaki vahameti Cumhurbaşkanlığı SBB bilgilerinden de izlemek mümkün. 2002 yılında en düşük emekçi emekli aylığı (257 TL) minimum fiyatın (184 TL) yüzde 39,6 üzerindeydi. Ocak 2025 itibariyle en düşük emekçi emekli aylığı (14.469 TL) minimum fiyatın (22.104 TL) yüzde 35 altına geriledi.

***