Bu kez Türkler dalıyor: Okyanus tabanında uzayın provası

TÜBİTAK’ın yürüttüğü Ufuk Avrupa Programı kapsamında desteklenen, Avrupa Araştırma Kurulu (ERC) Konsolidatör Hibesi’nin (Consolidator Grant) 2,4 milyon avro bütçe sağladığı “DeepTrace” projesi kapsamında ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü Müdür Yardımcısı Prof. Dr. Mustafa Yücel’in öncülüğündeki 5 kişilik araştırma grubu, Karadeniz ile Atlantik ve Pasifik okyanuslarında 2 bin 500 metre derinliklerde, ışığın olmadığı alanlardaki deniz hayatını araştıracak.

2028 yılında tamamlanması hedeflenen projede, birinci olarak Pasifik Okyanusu’nda bu hafta içinde başlayıp 36 gün sürecek derin deniz dalışları yapılacak.

Pasifik Okyanusu’ndaki araştırma seferinde ABD’deki Delaware Üniversitesi ile Rensselaer Politeknik Enstitüsünden araştırmacılar bulunacak.

Proje kapsamında ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü’nde okyanus tabanından alınacak örneklerin incelenmesi için alanında birinci olma özelliği taşıyan laboratuvar kuruldu ve burada bilim insanları tarafından deneylerde kullanılmak üzere yerli sensörler geliştirildi.

Sefer öncesinde AA muhabirine açıklamalarda bulunan Yücel, 5’i ODTÜ’den olmak üzere 20 kişilik grupla Pasifik Okyanusu’nun doğusunda 2 bin 400 ila 2 bin 600 metre derinliği olan, hidrotermal bacaların bulunduğu ve okyanusta yeni tabanın oluştuğu bir alanda çalışacaklarını belirtti.

UZAY VE ÖMRÜN İZLERİ

“Atlantis” isimli araştırma gemisiyle yapılacak olan seferde derin deniz çalışmalarının, Titanik’in enkazını bulan Alvin araştırma denizaltısıyla yapılacağını söz eden Yücel, “Derin uzayda yaşanabilir ortamların izlerini aramaya dair bir çalışma yürüteceğiz. Uzayda şu an en muhtemel, ömrün izlerini bulabileceğimiz habitatlara en yakın yer olarak karşımıza okyanuslardaki derin deniz hidrotermal bacaları çıkıyor” diye konuştu.

Jüpiter ve Satürn’ün buzla kaplı uydularının içinde sıvı okyanus ile bunların tabanında olası hidrotermal bacalar bulunduğuna dikkat çeken Yücel, Satürn ve Jüpiter’in buzla kaplı uyduları Enseladus ile Europa’nın etrafında püskürtüler olduğunu, hem ABD Havacılık ve Uzay Ajansı (NASA) hem de Avrupa Uzay Ajansının (ESA) bu bahiste araştırma yürüttüğünü söyledi.

“ÖNCE KENDİ OKYANUSLARIMIZDA”

Yücel, şu bilgileri paylaştı:

“2030’larda bu misyonlar bize Jüpiter sisteminden, bilhassa Europa uydusundan yeni bilgiler gönderecek ve oradaki okyanusun içeriğini, kompozisyonu bize gösterecek. Bu püskürtüler, o buzlu dünyanın derinliklerinden geliyor. Hasebiyle bu püskürtülerin içinde stabil olarak ölçülebilecek tek form molekül ya da küçük bileşiklerden çok nano parçacıklar olabilir. Hipotezimize nazaran, orjinal formlarını koruyarak üst uzaya kadar gelen püskürtülerin, bize nerede oluştuğu, oluştuğu okyanus tabanının habitatını, hidrotermal baca ise bacanın kompozisyonunu, tektonizmasını, depremselliğini anlatabilecek. Fakat bunu anlayabilmemiz için bizim evvel kendi okyanuslarımızda hidrotermal bacaları emsal halde inceleyerek anlamamız gerekiyor.

Öncelikli amacımız, okyanuslardaki hidrotermal bacaların pH’ı, sıcaklığı ve temel parametrelere nazaran nano parçacık kompozisyonlarının nasıl değiştiğini belirlemek. Zira bu datalar, uzay misyonları kapsamında toplanacak datalarla direkt karşılaştırılabilir nitelikte. Bu seferin sonunda bunu bulmayı, en azından bunun birinci temelini atmayı umuyorum.”

Yücel, araştırma grubuyla böylesine değerli sefere katılmaktan memnunluk duyduğunu belirterek, bir gün Türkiye’nin de kendi araştırma gemisi ve denizaltısıyla bu cins araştırmalar yapması temennisinde bulundu.

Proje seferlerinin koordinatörü, ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü doktora sonrası araştırmacısı Dr. Suna Tüzün, Alvin denizaltısıyla dalışlar gerçekleştirerek hidrotermal bacalardaki çıkışlardan hem su hem de yerinde kimyasal örneklemeler yapacaklarını söyledi.

Dış ortamdan izole edilmiş, kameralar, sensör ve navigasyon sistemleriyle donatılmış bir araştırma kapsülü olan denizaltıyla yapacakları her bir dalışın 6 ila 8 saat süreceğini aktaran Tüzün, denizaltında birebir anda 2 bilim insanı bulunacağını ve örneklemeler dışında yerinde sensör ölçümleri yapacaklarını belirtti.

“KADINLARA ROL MODEL OLMASI…”

Tüzün, kelamlarını şöyle noktaladı:

“Türk grubun bu derinliklere inebilecek olması başlı başına büyük muvaffakiyet. Bayanlara rol model olması ve ilham vermesi açısından farklı hoşluğu var. Zira genç bayanlarımız, genç kızlarımız, aslında merakı olup nasıl bir yol izleyeceğini bilmeyen yolun başındaki genç arkadaşlarımızın birden fazla, bu türlü bir fırsatın olabileceğini, bilim için bu derinliklere inilebileceğini, bu türlü operasyonlara katılabileceğini bilmiyor. Aslında hepsinin mümkün olduğunu ve bu fırsatın onlara da açık olduğunu göstermek için ilham verici bir çalışma.”