Cengiz Çandar ‘Benim soyum’ dedi, Meclis’te tartışma çıktı: Çandarlı meselesine noktayı koyuyoruz

DEM Parti Diyarbakır Milletvekili Cengiz Çandar, TBMM’de yaptığı konuşmada İYİ Parti Denizli Milletvekili Yasin Öztürk tarafından “hainlikle” suçlandı.

Öztürk, Çandar konuşurken “Ataların üzere sen de hainsin” diyerek Cengiz Çandar’ın soyunun dayandığı Çandarlı ailesinin meşhur sadrazamı Çandarlı Halil Paşa’yı kastetti.

Çandarlı Halil Paşa, İstanbul Fethi’nin akabinde Fatih Sultan Mehmed tarafından idam edilen Osmanlı sadrazamı. Çandarlı’yı tarihte tartışmalı hale getiren olay ise “Bizans ile iş birliği yaptığı” teziyle infaz edilmesi.

Hainlikle suçlanan ismin Osmanlı sadrazamı olması; hele hele bu vazifede on dört sene (1439-1453) bulunması sıkıntıyı daha dallandırıp budaklandırıyor.

Osmanlı tarihinin idam edilen birinci sadrazamı olan Çandarlı Halil Paşa’nın, üzerinden yüzyıllar geçmesine karşın konuşulmasının değerli sebeplerinden biri ailenin diğer fertlerinin de kendisi üzere Osmanlı İmparatorluğunda başta sadrazamlık olmak üzere kıymetli vazifelerde bulunmuş olması.

ÇANDARLI AİLESİ BEŞ SADRAZAM ÇIKARDI

1. Çandarlı Kara Halil Hayreddin Paşa, Tarih: 1364-1387, Periyot: I. Murat. (Çandarlı Halil Paşa’nın dedesi)

2. Çandarlı Ali Paşa, Tarih: 1387-1406, Periyot: I. Murat, I. Bayezid ve Fetret Devranı.

3. Çandarlı Birinci İbrahim Paşa, Tarih: 1421-1429 Devir: II. Murat. (Çandarlı Halil Paşa’nın babası)

4. Çandarlı Halil Paşa, Tarih: 1439-1453, Periyot: II. Murat ve II. Mehmet.

5. Çandarlı İkinci İbrahim Paşa, Tarih: 1498-1499, Devir: II. Bayezid. (Çandarlı Halil Paşa’nın oğlu)

Çandarlı Kara Halil Hayreddin Paşa, Çandarlı Ali Paşa ile Çandarlı Birinci İbrahim Paşa’nın babası.

Sadrazam Çandarlı Halil Paşa’nın İznik’teki kabri

CENGİZ ÇANDAR’IN SOYU ÇANDARLI HALİL PAŞA’YA MI DAYANIYOR

Çandarlı ailesinin bu kadar tanınan olmasının bir öteki sebebi de ailenin Osmanlı hanedanlığıyla da akrabalık bağı olduğu tezi.

Zaten, Cengiz Çandar da Yasin Öztürk’e verdiği karşılıkta buna göndermede bulunarak şunları diyor:

“Atalarım hakkında bilgisi olmadığı anlaşılıyor. Kendisine, isteyen her milletvekiline, burada, benim cetlerimin Osmanlı hanedanına, I. Sultan Mehmet’e, II. Murat’a dayandığını şecereyle tevsik edebilirim. Hasebiyle ‘Ataların üzere hainsin’ dediği anda yalnızca bana karşı bühtanda bulunmuş olmuyor, Osmanlı hanedanının kurucu sultanlarına da bu türlü bir gönderme yapıyor. (…) Şecereyi görürse benim Çandarlı Halil Paşa’dan indiğimi görmez; Çandarlı sülalesinin öbür bir kanalından indiğimi -Halil’den inmediğimi- ve o kanalın Osmanlı hanedanına uzandığını da görür.”

Burada iki değerli problem var. Birincisi: Cengiz Çandar, soyunun direkt Çandarlı Halil Paşa’dan inmediğini kamuoyuna net bir formda söz ediyor ve uzun süren tartışmalara noktayı koyuyor. İkincisi ise soyunun Osmanlı hanedanına da dayandığını söylüyor.

Cengiz Çandar

OSMANLILAR İLE ÇANDARLILAR AKRABA MI

Cengiz Çandar burada, Çandarlı Kara Halil Hayreddin Paşa’yı kastediyor. Teze nazaran, Çandarlı Kara Halil Hayreddin Paşa, Osmanlı Devleti’nin kuruluş yıllarında yaşamış bir Ahi piri ve birebir zamannda Osmanlı’nın kurucusu Osman Gazi’nin hocası ve kayınbabası Pir Edebali ile bacanak. Her iki isim de İznik Medresesi’nde baş müderris olarak ders veren, medresede çok sayıda talebe yetiştiren 14. yüzyıl Osmanlı İslam alimi Tacuddin Kurdi’nin kızlarıyla evli. Münasebetiyle Halil de bu vasıtayla, Edebali’nin kızıyla evli olan Osman Gazi’ye akraba oluyor.

İddia bu. Fakat…

Kara Halil’in ne vakit doğduğu bilinmiyor ancak kesin mevt yılı biliniyor: 1387. Edebali’nin ise vefat yılı 1324. Tarihler ortasındaki fark da üstteki tezleri güç bir pozisyona sokuyor. Ünlü tarihçi İsmail Hakkı Uzunçarşılı da bu argümana uzaklıklı. “Bacanak” tezini ortaya atan Osmanlı tarihçisi Aşıkpaşazade de ikilinin bacanak olduklarını net bir formda lisana getirmiyor.

Yani, Cengiz Çandar’ın kastettiği üzere cetlerinin Osmanlı hanedanına dayandığı tezi bir mutlaklık teşkil etmiyor.

Çandarlı Ali Paşa ve Çandarlı Halil Hayreddin Paşa’nın kabirleri

ÇANDARLILAR NEREDEN GELİYOR

Çandarlıların aslen nereli olduğu da öteki bir tartışma konusu. Bu hususta da bir ezber mevcut: Candaroğulları Beyliği. Lakin, Uzunçarşılı, ailenin kurucusu Kara Halil’in Karamanoğlu topraklarından geldiğini söylüyor.

Uzunçarşılı, 18. Yüzyılın ünlü biyografi alimi Müstakim-zâde’ye dayanarak Kara Halil’in şu an eski Eskişehir’e bağlı Sivrihisar ilçesinin Cendere/Kendere köyünden geldiğini aktarıyor. Fakat, tahrir defterlerinde Sivrihisar’da sırf Çandır isimli bir köy var. Öte taraftan Ankara Nallıhan’da Cendere isimli bir köy var. Bu sebeple Uzunçarşılı, Kara Halil’in evvelce Sivrihisar’a bağlı olan Nallıhan’ın Cendere köyü olmasını kuvvetle beklenen olduğu sonucuna varıyor.

Nallıhan’ın Cendere köyü

KENDERE/CENDERE

1487 Osmanlı arşiv dokümanlarına nazaran Cendere, Hüdavendigar (Bursa) sancağının, merkezi Nallıhan kasabası olan Karahisar-ı Nallı nahiyesine bağlı 50 köyünden bir tanesi. O dönemki arşiv kayıtlarında “Kendere” olarak geçiyor.

1530 kayıtlarında da “Kendere” biçiminde geçen köyün 1572 yılındaki defterlerinde “Kendere/Cendere” sözünün yazılı olduğu görülüyor. Kendere, 1893 defterlerinde çoktan “Cendere” oluyor.

Nallıhan ilçesine gelirsek, Orhan Bey vaktinde Osmanlı topraklarına katılmıştır. Bu fetih sırasında, Oğuz Türklerinin iki uzunluğundan Beydilililer ve Eymirlilerin bir kısmı ilçeye yerleşti. Bu sebeple ilçede, bu uzunlukların ismini taşıyan iki köy bulunmakta.

Nallıhan

ÇANDARLILAR VE İZNİK

Çandarlı ailesinin 15. yüzyılın ikinci yarısından itibaren İznik’e yerleştikleri kestirim ediliyor.

İznik’teki Çandarlı Kara Halil Paşa türbesinde Kara Halil Hayrettin Paşa ve oğlu Ali Paşa’nın yanı sıra, iki erkek, sekiz bayan ve altı tane de çocuk mezarı bulunmakta.

Bazı kaynaklarda bu mezarların Halil Hayreddin Paşa sülalesinden gelip 1439’da ölen Fatma Hatun, 1493 yılında vefat eden Çandarlı Davut Çelebi, 1561’de ölen Sili Han, 1785’te ölen Çandarlı Osman Bey, 1789’da vefat eden Çandarlı Ali Bey ile 1835’te ölen Azime Hatun’a ilişkin olduğu kayıtlı.

İsmail Hakkı Uzunçarşılı’nın eşi Safiye Hanım da Çandarlılar soyundan geliyor. Bu sebeple Uzunçarşılı eşinin ailesinin soyağacı hakkında, üstte faydalandığımız “Vezir Ailesi” isimli bir çalışma yaptı.

Çandarlı ailesinin İznik’teki türbesi

GÜNÜMÜZ

Çandarlı ailesinin Halil ve İlyas Paşalarla Mahmud Çelebi kollarından yürüyen torunları günümüze kadar geldi.

Ailede Çandarlı Mahmut Çelebi kolundan gelenler Çandar, öbür koldan gelenler Çandarlıoğlu soyadını kullanmakta.

Adı İznik’te bir sokağa verilen ve 1920’li yıllarda İznik Belediye Başkanlığı yapan Ali Çandar’ın Sıdıka Hanım’la evliliğinden Necmiye, Meziyet ve İhsan isminde üç çocuğu doğdu. İhsan Çandar ise ailede yüzyıllar sonra İznik dışına çıkan birinci kişi oldu. Ankara Hukuk Fakültesi’nde eğitimini tamamladıktan sonra, Malatya, Niğde, Aksaray ve Ankara’da savcılık ve hakimlik yaptı. Daha sonrasında Et Balık Kurumunun beş kurucusundan biri oldu ve genel müdürlüğünü yaptı. Lakin, herkes onu gazeteci Cengiz Çandar’ın babası olarak tanıdı.

İznik’le özdeşleşen ailenin bir ferdi olan Cengiz Çandar’ın Ankara’da doğmasının sebebi de babasının ailede yüzyıllar sonra İznik dışına çıkan birinci isim olması.

Cengiz Çandar, “Şecereyi görürse benim Çandarlı Halil Paşa’dan indiğimi görmez” demesinin sebebi de ailenin Çandarlı Halil Paşa’dan gelen soyunun Çandarlıoğlu soyadını kullanıyor olması.

Cengiz Çandar ile ilgili bir öteki enteresan olan ise kendisine “Cengiz” isminin koyulması. Çünkü, büyük büyük atası Çandarlı Ali Paşa, devletin en müşkül periyodu Fetret Zamanı’nda sadrazamlık yaptı. Osmanlı’yı “komaya” sokan isim ise Ankara Muharebesi’nde Yıldırım Bayezid’i mağlup eden “Cengiz Han’ın mirasçısı” Timur’dan oburu değildi…

Oğuz Ok